Hücre gövdesinden dışarıya uzanan bir veya birden fazla uzantılardır ve hücrenin temel girdi yüzeylerini oluştururlar. Beyindeki çoğu hücre gövdesinden çıkan ana bir dendrit vardır. Bu daha sonra ağaç gibi ikincil dallara ayrılır ve dallanma büyük karmaşık ağ oluşturur. Ağlar diğer hücrelerle bağlantı kurar ve girdileri alırlar.

Bir sinir hücresinin algılayıcı alanı bu yapıların büyüklüğüyle ilişkilidir ve farklı hücre sınıflarında değişiklik gösterir. Dendritler hücre gövdesinin uzantıları olduklarından mitokondriler hariç mikrotübül ve nörofilament gibi iskelet yapılarını içerirler. Dendritlerin bir kısmında küçük çıkıntılar veya dikenler bulunur. Bu diken bölgeleri hücreler arası bağlantı noktası görevi görür ve uyarıcı girdilerin en önemli geçiş yeridir. Dikensi bağlantı noktaları sürekli yapısal ve işlevsel değişiklik gösterirler. Dinamik çıkıntılardır.

Dendritlerde hücre içi içeriği ve zar yüzeyi yapıları aksonlardan hücre gövdesinden kimyasal farklılıklar gösterir. Farklı sinir hücresi tipleri farklı dendritik dallanma örüntüsü gösterirler. Bazen uzantılar çok basit olabildiği gibi yüzlerce uzantılı adeta ağacı andıran şekilde dendritik bir dallanma oluşturabilirler. Bazı hücrelerde dendritik dallanma tek uzaysal planda olduğu halde bazılarında karmaşık bir uzaysal dallanma ortaya çıkar. Dendritin şekli girdilerin yeri ve diğer hücrelerle olan ilişkisine bağlıdır.

Beyinlerimizde bilginin işlenmesi temel olarak elektrik akımının bir sinir hücresinden bir diğerine geçişi ile olur. Sinir hücreleri arasındaki geçiş ve bağlantı noktaları sinaps olarak adlandırılır. Hücrenin dendritleri olması hücrelere %95’ten fazla ek yüzey alanı sağlar. Bu nedenle dendritler üzerindeki sinaptik bağlantı imkânı muazzam artış gösterir. Sinapslar dendritler üzerinde hem dendrit başlangıç noktalarında hem de ince uç sonlanmalarında bulunurlar. Bazen tek hücre yüzeyinde 100 binden daha fazla sinaps bulunur.
Dendritlerin karakteristik yapıları onların örüntüleri sinir hücresinin bilgiyi nasıl işlediğinin önemli bir göstergesidir. Örneğin beyincikteki Purkinje hücrelerinin çok belirgin tek uzaysal planda olan dendritik dallanmaları vardır. Paralel liflerden oluşan bu yapı binlerce uyarı alır. Ek olarak tek ve güçlü tırmanıcı lif girdisi alır. Diğer bir örnek retinada bulunan yatay hücrelerdir. Bu hücrelerin çoğu iki ayrı dendritik dallanma yapan bölgeye sahiptir.

Dendrit dikensi (spine) çıkıntıları
Bu dikensi çıkıntılar ilk olarak Ramon Cajal tarafından ışık mikroskobuyla tanımlanmıştı. Çıkıntılar en güzel şekilde beyin kabuğundaki piramidal hücrelerinde gözlenir. Tepe kısmında uzun bir dendritik çıkıntı bulunur ve bundan yana doğru birçok dendrit çıkar. Başlangıçta Cajal bu çıkıntıların hücrelerin birbirine bağlantı yeri olduğunu düşünmüştü. Daha sonra elektron mikroskobu çalışmalarıyla bu bölgelerin hücreler arası uyarıcı bağlantı yerleri yani sinaps olarak görev gördüklerini anlaşıldı. Bugün kabul edilen görüş dikensi çıkıntı bölgelerinin hücreler arası bağlantı noktası olduğudur. Hücre gövdesindeki dendritik dallanmalar hücre yüzey alanını artırır. Buna ek olarak dendritler üzerindeki dikensi çıkıntılar da yüzey alanını daha da artırır. Beyindeki tüm uyarıcı hücreler arası iletişimin %90’ından fazlası dendritik çıkıntılar üzerinden işler. Dendritik dikensi çıkıntılar aynı ya da farklı beyin bölgelerinde yapısal ve işlevsel farklıklar gösterir. Dikensi çıkıntılar şekillerine göre güdük ince veya mantar şeklinde olarak sınıflandırılır.[1]


Hedef olarak dendritik çıkıntılar
Daha önce de belirtildiği gibi dendritik çıkıntılar uyarıcı hücreler arası bağlantı yerlerinin en önemli bölgesidir. Uyarıcı sinapsların %90’dan fazlası çıkıntılar üzerinde bulunur. Beyin kabuğunun bazı kısımlarında %30’a kadar varan oranda çıkıntının boyun kısımlarında ve başlangıcında baskılayıcı uyarı veren girdiler vardır. Bu bölgede baskılayıcı girdi uyarıcı girdi üzerinde negatif etki oluşturarak hücre sonlanmasından sinir ileticisi salınımını azaltır. Dendritik çıkıntıların beynin en küçük birleştirici birimi olduğu düşünülür.[2]


[1] Harris KM ve Kater SB. Dendritic spines: cellular specializations imparting both stability and flexibility to synaptic function. Annual Review of Neuroscience 1994;17:341–371.

[2] Shepherd GM. The dendritic spine: a multifunctional integrative unit. Journal of Neurophysiology 1996;75: 2197–2210

alıntı