Yakut Türkçesi / Yakutça – Türk Lehçeleri

Moğol istilasının ardından, daha 14. yüzyılda bugünkü yurtlan olan Kuzey Sibirya’daki Yakutistan’a çekilen Yakutlar, Çağatay yazı dilini hiç kullanmamışlar, dilleri de Çuvaşça gibi çok farklı bir yönde gelişmiştir.

Yakut Özerk Cumhuriyeti 1922’de kurulmuştur. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra Yakut adı yerine. Yakutların kendilerine verdikleri Saha adı benimsenmiş ve ülke de Saha Sire (Saha Yeri) olarak adlandırılmıştır. Saha Sire dışında Rusya’nın Magadan Bölgesi ile Sahalin Adası’nda Yakut toplulukları yaşamaktadır. 2000 sayımına göre Yakutların nüfusu 458 bindir.

Sovyet Devrimi’nden sonra yazı dili olan Yakutça, Kiril harfleri ile yazılan ikinci Türk dilidir. Yakutçanın Kiril harfleriyle yazılmasına 17. yüzyılda Rus misyonerleri ile başlanmışsa da Kiril harfli ilk Yakut alfabesi 1819’da, ikincisi de 185l’de düzenlenmiştir. Yakutlar hâlâ bu alfabeyi kullanmaktadır.


Eski Türkçe söz içi ve söz sonu d ünsüzünü /’ye (adak “ayak”>atah, tod- “doymak”>/o/-), söz başı y- ünsüzünü de s’ye değiştirmesiyle (ya:z “ilkbahar”>sa:s) diğer Türk dillerinin tümünden ayrılan Yakutçanın bir diğer eskicil özelliği Ana Türkçedeki birincil uzun ünlüleri koruması ya da ikizleştirmesidir: a:Oa:t “ad”, be:ş>bies “beş”. Yakutça söz varlığının yarısını Moğolca sözcükler oluşturur.

Dolgunca: Esasen Yakutçanın bir diyalekti olan Dolganca, Yakutistan’dan çok uzakta, Taymır Yarımadası’nda, 1989 sayımına göre 5100 kişi tarafından konuşulmaktadır. Yakutlaşmış bir Tunguz topluluğu olan Dolganlar bu etnik adı 1935 yılından beri kullanmaktadırlar.

Dolgan diyalekti Yakutçadan daha eskicil özellikler taşır. Bunlardan biri Yakutçada h-‘ye değişmiş olan Eski Türkçe söz başı ve söz sonundaki artdamaksıl k ünsüzünün Dolgancada korunmuş olmasıdır: Dolganca tuttun “kadın”=Yakutça hotun, Dolganca atak “ayak”= Yakutça atah vb.

Dolganca ilk kez 1920 yılında Latin alfabesi ile yazıya geçirilmişse de 1940 yılından itibaren Yakutça için tasarlanmış olan Kiril alfabesiyle yazılmaktadır. Dolganca 1992’de devlet dilleriyle eşit statüye getirilmiştir.

kaynak