ELEKTRİK MOTORLARI



1.ELEKTRİK MOTORLARI: Herhangi bir enerjiyi mekanik enerjiye çeviren makinelere motor denir.ısı enerjisini mekanik enerjiye çeviren makinelere ısı motoru denir. Otomobil motoru ısı motorudur.

Elektrik enerjisini mekanik enerjiye çeviren motorlara elektrik motoru adı verilir. Çamaşır makinesinin elektrik süpürgesinin motoru elektrik motorudur.
a) Doğru Akımlı Elektrik Motorları (DC)
Doğru akım elektrik enerjisini mekanik enerjiye çeviren elektrik motorlarına doğru akım elektrik motorları denir. Pillerdeki doğru akımla çalışan oyuncak motorları doğru akım elektrik motorudur.
b) Alternatif (Dalgalı) Akım Elektrik Motorları (AC)
Alternatif akım elektrik enerjisini mekanik enerjiye çeviren elektrik motorlarına alternatif akım motorları denir. Evlerde alternatif akımla çalışan çamaşır makinesinin motoru alternatif akım motorudur
2. SEMBOLLER VE ÖLÇÜLECEK DEĞERLER
a) Semboller
Şemalarda ve elektrik motorlarının etiketlerinde en çok kullanılan semboller ve anlamaları aşağıda gösterilmiştir. İnceleyiniz.
İşareti
Anlamı
İşareti
Anlamı
Elektrik motoru
Yıldız bağlantı
Generator
Üçgen bağlantı
Alternatif akım
Üç faz (tri faz)
Doğru akım
Bir faz (mono faz)
Nötr hattı
Topraklama
b) Ölçülecek Değerler Birimi ve Ölçü Aletleri
Bir elektrik motorunun teknik değerlerinin birimleri ve ölçü aletleri aşağıda gösterilmiştir.
Ölçülecek değer
Birimi
Ölçü aleti
Çalışma gerilimi
Volt
Voltmetre
Çektiği akım
Amper
Ampermetre
Güç
Vat
Vatmetre
Devir sayısı
Devir/dakika
Takometre
Tükettiği güç
Kilovar/saat
Sayaç
3. ELEKTRİK MOTORLARININ ÇEŞİTLERİ
a) Doğru Akım Motorları ve Çeşitleri
Doğru akım motorları; endüktör endüvi ön ve arka kapaklar olmak üzere dört ana kısımdan oluşur.
1-Endüktör: Manyetik alan kutupları ve gövdeden meydana gelmiştir. Gövde manyetik alan kutuplarının ve diğer parçaların bağlandığı parçadır. Manyetik alan demir nüve üzerine sarılan bobin üzerinden elektrik akımı geçirilerek elde edilir.
1-Endüvi: Motor gövdesi içerisinde dönen parçadır. Sargılar ve kolektörlerden meydana gelmiştir. Kolektör dilimlerigövde ile birlikte dönme hareketi yapan sargılar üzerinden elektrik akımının geçişini sağlar.
3-Ön kapak: Motorun önden kapatılmasına endüvinin yataklandırılmasına ve fırçaların tutulmasına yarar. Fırçalar kolektör dilimlerine elektrik enerjisinin geçişini sağlar.

4-Arka kapak: Üzerindeki yatak ile endüvinin diğer uçtan yataklandırılmasını ve motorun arkadan kapatılmasını sağlar.
Doğru akım motorları endüktör üzerindeki sargılar ile endüvi sargılarının birbirlerine bağlanış şekilllerine göre üç çeşittir.

* Seri Motorlar : Endüvi sargıları endüktör sargılarına seri olarak bağlanan motorlardır.
* Şönt Motorlar: Endüvi sargıları endüktör sargılarına paralel olarak bağlanan motorlardır.
* Kompunt Motorlar: Bu motorların endüktörlerinde iki sargı grubu bulunmaktadır. Bu sargılardan biri endüviye seri diğeri de paralel bağlanmıştır.

b) Dalgalı Akım (AC) Motorları ve Çeşitleri
Dalgalı (alternatif) akım motorları gerek evlerde gerekse sanayide en çok kullanılan elektrik motorlarıdır. Bu motorların küçük güçlerinin rotorlarında genel olarak sargı yoktur. Yalnız statorlarında sargı vardır. Alternatif akım motorlarının rotorlarında sargı görevini gören kısa devreli iletkenler bulunmaktadır. Küçük güçlü alternatif akım motorlarına kısa devre rotorlu motorlar da denilmektedir. Rotor ile stator arasında herhangi bir elektrik bağlantısı olmadığından bu motorlar daha arıza yapar. Alternatif akım motorları çalıştırıldıkları tesise göre iki grupta incelenebilir.
1-Bir fazlı (monofaze) motorlar: Evlerimizdeki gibi bir fazlı tesisatların prizlerinden alınan 220 volt gerilimle çalışan motorlardır. Güçleri azdır. Elektrik süpürgesi çamaşır makinesi motorları bir fazlıdır.
2-Üç fazlı (trifaze) motorlar: Genellikle iş yerlerindeki üç fazlı tesisatların üçlü prizlerinden alınan akımla çalışan motorlardır. Üç fazlı motorlar380 volt gerilimle çalışır. Motorların güçleri bir fazlı motorların güçlerinden daha çoktur. Büyük güçlü üç fazlı motorların endüvileri kısa devre rotorlu yerine sargılı (bilezikli) olarak da yapılmaktadır.
İş yerlerinde kullanılan torna freze matkap gibi iş tezgahlarının motorları üç fazlıdır.
4- DOĞRU AKIM MOTORLARININ ÇALIŞMA PRENSİPLERİ
Doğru akım motorlarının çalışma prensibi ilk kez Faraday tarafından ortaya konulmuştur. Faraday’ ın bulduğu doğru akım motorlarının çalışma prensibi; “Manyetik alan içerisinde bulunan bir iletkenden elektrik akımı geçirilirse iletken hareket eder.” Şeklinde ifade edilebilir. N-S kutuplarından meydana gelen mıknatısın manyetik hatlarının yönünün N’ den S’ ye doğru olduğu kabul edilir. Diğer taraftan bir iletkenden elektrik akımı geçerse bu iletkenin etrafında bir manyetik alan meydana gelir. Doğru akım motorlarının çalışma prensibi mıknatısın ve üzerinden elektrik akımı geçen iletkenin etrafında meydana gelen manyetik hatların birbirini itmesi ile gerçekleşmektedir.
Endüvinin sürekli dönmesi her yarım devirde kolektör dilimleri ile temas durumunda olan fırçalar aracılığı ile sağlanmaktadır. Fırçalarsargılardan geçen akımın yönünü her yarım devirde bir değiştirmektedir.
5- ELEKTRİK MOTORLARININ KULLANILMA BİLGİLERİ
Elektrikli araçlar ilk kullanılacağı zaman el kitabındaki açıklamalar dikkatle okunmalıdır. Açıklamalarda istenilenleri yerine getirmek aracın verimli kullanılması için gereklidir. Elektrik motorlarının verimli çalıştırılmaları ile ilgili açıklamalar motor gövdesi üzerinde bulunan etiketlerde yazılıdır.
Bir elektrik motorunun etiketinde şu bilgiler bulunur:
a- motor yapan firmanın adı :XXXX
b- motorun model ve tipi : K20C
c- motorun seri numarası : Nr E 12657-46
ç- motorun çalışma anında çektiği akım : 62/49 A
d- motorun normal çalışma gerilimi : 220/380 V
e- motorun normal gücü : 25 KW
f- motorun güç kat sayısı : 083 Cos
g- kullanılan akım frekansı : 50 Hz
ğ- motorun normal devri : 2900 d/dk
h- motor ağırlığı : P.20
Motor etiketinde belirtilen özelliklerden motorun şehir şebekesine bağlantı şekli büyük önem taşır. Bu motor yanlışlıkla üçgen bağlanarak 380 voltla çalıştırılırsa sargılar yanar. Motor devir yönünün nasıl değiştirildiğini bilmek kullanımda önemlidir. Doğru akımla çalışan motorlarda fırçalara bağlanan iki ucu değiştirmek üç fazlı motorlarda iki fazın yerini değiştirmek devir yönünü değiştirir. Elektrik motorları tozlanmayatakların bozulması normal gücünün üzerindeki aşırı yüklemeler nedeniyle bozulabilir. Üç fazlı motorlarda fazın biri devre dışı kalırsa motor aşırı akım çeker ve sigortayı attırarak durur. Eğer sigorta atmazsa motor sargıları yanar.
Elektrik motorlarında arızalara karşı gerekli önlemleri zamanında almak yıllık bakımını yapmak kullanım süresini uzatır.
6- ELEKTRİK MOTORLARININ KULLANILMA YERLERİ
Elektrik enerjisi temiz ve ucuz olduğundan yaygın olarak kullanılmaktadır. Evlerde iş yerlerinde pek çok elektrik motoru ile çalışan alet ve makineler kullanılmaktadır. Bunların kimi doğru akımla kimi alternatif akımla çalışmaktadır. Doğru akımla çalışan elektrik motorları; trentramvay vinç otomobil marş motoru teyp ve oyuncaklarda kullanılmaktadır.
Tek fazlı alternatif akım motorları; evlerde çamaşır makinesi buzdolabı elektrik süpürgesi vantilatör aspiratör dikiş makinesi vb. yerlerde kullanılmaktadır.
İş yerlerinde orta ve büyük güç isteyen iş tezgahlarında ve matkap torna freze şerit testere ve pres gibi tezgahların çalıştırılmasında üç fazlı alternatif akım motorları kullanılmaktadır.