Yellowstone ( Dünyanın Sonu mu? )

Doğa olayları çok uzun süreçlerde meydana gelen değişimler oldukları için,biz insanlar daima güven içinde olduğumuzu düşünürüz. Ancak jeolojik açıdan bu pek doğru değildir çünkü bazı jeolojik olaylar dünyada pek çok şeyi tamamen değiştirmiştir. Örneğin bütün dinozor türlerinin bir meteor ile yok olduğunu sanırız genelde, ancak bu büyük çarpışmadan önce dünyanın bir bölgesindeki tüm canlı türlerinin yok olmasına bir volkanik patlama neden olmuştur. Ancak bu olur şey sanıldığı ölçülerde bir volkanik patlama değil, bir kıtayı bazen de tüm gezegeni buzul çağına sokabilecek kapasitede, meteor çarpmasına benzer etkileri olan ve püsküren molozların kıtalardan kıtalara meteor gibi yağdığı bir volkanik patlamadır.

Bu oluşumlardan dünyada en büyüklerinin çoğunluğu da amerika kıtasında olmak üzere 10 civarı bulunur, en meşhur olanı da etrafında büyük bir göl ve dünyanın ilk milli parkının bulunduğu ABD deki Yellowstone kaldera sıdır.

Bu oluşum bir dağa hiç benzemez genelde kalderalar çöküntü havzaları biçimindedirler ve altında büyük bir magma odası bulunduğu için konik dağ oluşumları görülmez. Patladıkları zamanda neredeyse tüm kabuğu, yanardağın düdüklü tencere sübabından buhar fışkırtmasına benzemesine karşın, kaldera nın üzerindeki tüm katmanı düdüklü tencerenin iç basınçtan ötürü kapağı fırlatmasına benzer biçimde patlayabilir. Etkisi de normal bir volkanın binlerce mislidir bu nedenle.

Neyseki bunlar çok uzun aralıklarla patlarlar çünkü içerideki magma alanı geniş olduğu için, magmanın yüzeye yaptığı basıncın patlama eşiğine erişmesi de uzun bir zaman almaktadır. Lakin Yellowstone kalderası en son 640 bin yıl önce olmak üzere son 2,1 milyon yıldır 3 defa patlamıştır. Ortalama 700 bin yılda bir patlıyor dersek, 640 bin yıldan sonra çok da olanaksız bir olasılık sayılmaz.
Ayrıca yapılan ölçümlere göre bölgedeki yükselme 1923 den beridir 2004 den beri rekor düzeyde 30 ayda 20 cm yükselmiştir.

Bazı teorilere göre 75 000 yıl önceki Toba gölü kalderasının (Endonezya/Sumatra)şiddetli patlaması sonucu volkanik kış tüm dünyayı kaplamış, volkanik kış ve kül tabakası nedeniyle bitkilerin ve hayvanların bir çoğu ölürken insan nüfusu da milyonlardan binlere kadar düşmüştür. Bu denli şiddetli bir patlama son 25 milyon yılda bir defa olmuş olmasına rağmen (2800 km küp moloz göğe saçılmış) daha az şiddetle 640 bin yıl önce patlayan Yellowstone kalderası daha hafife alınamaz. (1000 km küp moloz) 27 milyon yıl önce patlayan gene amerikadaki La Garita kalderasının volkanik kışa neden olan 75 bin yıl önceki Toba kalderasındaki patlamadan neredeyse iki kat fazla moloz püskürtmüş olduğunu (5000 km küp moloz) ve yine 2,1 milyon yıl önce Yellowstone un 2500 km küp moloz püskürtmüş olduğunu düşünürsek, yellowstona patladığında şiddetinin öngörülebilir olmayacağını da tahmin etmek pek zor değil. Lakin Yellowstone La Garita dan da daha büyüktür gerek alan, gerek altındaki magma miktarı açısından. Son dönemde tüm dünyada artan jeolojik etkinliğin gösterdiği sıkıştırmalarda, felaketin adreslerinden birini gösterdiği belirtiler nedeniyle Yellowstona yapmıyor değil.

Etkisi

Bu derece kuvvetli patlamalar bilinmeyen derecede şiddetli depremler ve volkanın durumuna göre tsunamilerle berâber görülürler. Böyle patlamaların nasıl olacağını tahmin eden modeller, bilim şu âna kadar böyle bir fenomen gözleyemediğinden yoktur.
Birincil tahrîbâtın yanında bir süper yanardağı patlamasıyla küresel iklim değişikliği gelir. Volkanik kış adı da verilen bu olayla sıcaklık, bütün Dünya'da birkaç derece düşer. Canlıların büyük sayıda ölümüyle yıllarca süren bir besin sıkıntısı başgösterir.
Kazâ kurbanlarının ne kadar olacağı konusunda sâdece spekülasyonlar yapılabilir. Sayıları süper yanardağın konumuna bağlıdır. 100 kilometrelik bir daire çevresi içinde kalan bölgede patlama dolayısıyla hayat tamâmen yok olur. Daha büyük uzaklıklarda da ölüm oranı yüksek olur. Volkan tozu çok ince olup küçük çatlaklardan da içeriye girer. Sıvıyla temâs etmesi durumunda betona benzer bir madde oluşturmasından dolayı canlılar, yeteri kadar hava alabilseler de ciğerlerinin çalışamaz duruma gelmesinden dolayı boğulabilirler. Nefes almayı destekleyen aygıtlar olmadan hayatta kalabilme ihtimâli küçüktür. Bitkiler bu tozla yoğun olarak kaplandıklarında bu durum fotosenteze engel olur veya imkânsız kılar ve bitkiler ölür. Yağmurla durum düzelemez, ancak kötüleşebilir.
Süper yanardağların bilinen patlamalarıyla soy tükenmesinden sorumlu oldukları sanılır. Bilinen en son süper yanardağ patlamasında insanlık, Toba felâketi teorisi'ne göre birkaç bin kişiye indirgenerek bir genetik darboğazdan geçmiştir. Bu patlama 75.000 yıl önce önce Toba yanardağında olmuş olup kalıntısı Sumatra, Endonezya'daki Toba gölü'dür.

Etkinlikler

İnsanlık için en tehlikeli süper yanaradağ, herhâlde Yellowstone Millî Parkı'nda bulunan Yellowstone'dur. Bundan sonraki patlaması, jeologların görüşüne göre yakın olup jeolojik zaman aşımlarına göre yakın zamanda (birkaç bin yılda) bir patlama beklenmektedir.
Şu sıralar Dünya'da ancak birkaç süper yanardağ bilinmektedir. Yellowstone'un yanı sıra Toba gölü, Taupo gölü ve La Garita kalderası bilinenler arasındadır.
Süper ağır patlamalar, aşağıdaki yanardağlardan bilinmektedir (seçmeler). Burada patlamalar, şiddetlerine göre VPİ-8'e erişebiliyorsa süper yanardağ olarak değerlendirilir.

Unutmadan, bu tür global doğal felaketleri önceden tespit edebilmenin veya engellemenin bir yolu yok. Canlılar için felaket, dünya için olağan hareketler bunlar.



Süper Volkanların nerede oldukları, ne zaman patladıkları ve ne kadar madde püskürttükleriyle ilgili bilgiler

*La Garita kalderası / Kolorado, ABD / takr. 27 milyon yıl önce / 5.000 km³

*Toba gölü Sumatra / Endonezya / takr. 75.000 yıl önce / 2.800 km³

*Yellowstone kalderası (Huckleberry dağ silsilesi patlaması) / Wyoming, ABD / 2,2 milyon yıl önce / 2.500 km³

*Vilama kalderası / Arjantin / 8,4 milyon yıl önce / 2.000 km³

*Taupo gölü / Kuzey Adası, Yeni Zelanda / 22.500 − 26.500 yıl önce / 1.170 km³

*Yellowstone kalderası (Lava çayı patlaması) / Wyoming, ABD 640.000 yıl önce 1.000 km³