Géza Fehér, Bulgar Türkleri Tarihi, Türk Tarih Kurumu Yayınları, II. Baskı, Ankara 1999, 88 s.

Bulgar Türkleri Tarihi, Önsöz [IX-X], Giriş [1-4], I. Bölüm [4-12], II. Bölüm [12-19], III. Bölüm [19-34], IV. Bölüm [34-40], V. Bölüm [40-45], VI. Bölüm [45-62], VII. Bölüm [62-71], VIII. Bölüm [71-80], IX. Bölüm [80-85], X. Bölüm [85-87] ve XI. Bölüm [87-88]’den oluşmaktadır.

Yazar Önsözde [IX-X] Bulgar Türkleri’nin Doğu Avrupa Türk Tarihi’ndeki öneminden bahsetmektedir.

Yazar Girişte [1-4] Bulgar Türkleri hakkında genel bilgiler vermektedir. Örnek olarak Arap kaynaklarında iyi çiftçi olduklarının belirtilmesi.

Yazar I. Bölümde [4-12] Bulgar Türkleri’nin anayurdu hakkında söz etmektedir. Anayurtları konusunda Sibirya ve Ural Nehri civarı görüşleri ön plandadır.

Yazar II. Bölümde [12-19] Bulgar Türkleri’nin Kafkaslar’daki anayurtları hakkında bilgi vermektedir. Burada da Don ile Volga ya da Don ile Kuban arasının anayurtları olabileceği görüşleri belirtilmektedir.

Yazar III. Bölümde [19-34] Bulgar Türkleri’nin Doğu Avrupa sahasında ilk görünmelerinden Tuna Bulgar Devleti’ni kurdukları zamanda yaptıkları göçlerden bahsetmektedir.

Yazar IV. Bölümde [34-40] Slavlar’ın Balkanlar’a göçü hakkında bilgi vermektedir.

Yazar V. Bölümde [40-45] Bulgar Türkleri’nin Balkanlar’a yerleşmesi hakkında bilgiler vermektedir.

Yazar VI. Bölümde [45-62] Tuna Bulgar Devleti’nin siyasî ve askerî tarihi hakkında genel hatlarıyla bilgiler vermektedir.

Yazar VII. Bölümde [62-71] Tuna Bulgar Devleti’nin amaçlarından bahsetmektedir. Burada yazar Tuna Bulgarları’nın kendi devleti içinde bir birleşme ve Slavlar’ın hamiliğini yapma amacı taşıdığını belirtmektedir.

Yazar VIII. Bölümde [71-80] Bulgar Türkleri’nin kültürel hayatları hakkında bilgiler sunmaktadır. Buradan Bulgar Türkleri’nin Hristiyanlık öncesi başkanti Pliska, Hristiyanlık devri başkenti Preslav ve Madara gibi önemli şehirlere sahip oldukları ve kuyumculuk ile çanak-çömlek yapımında maharetli oldukları anlaşılmaktadır.

Yazar IX. Bölümde [80-85] Bulgar Türkleri’nin dini hayatına dikkat çekmektedir. Burada Hristiyanlık öncesi dinleri hakkında bilgiler verilmekte olup dinlerinin Gök Tanrı olduğu bellidir.

Yazar X. Bölümde [85-87] Bulgar Türkleri’nin temizlik ve hamam alışkanlıkları hakkında kısa bilgiler verilmektedir.

Yazar XI. Bölümde[87-88] Bulgar Türkleri’nin Hristiyanlık devrinde dini yaşamları hakkında bilgi vermektedir. Buradan devletin dini yaşantısında tipik bir Ortodoks-Slav devleti görünümü arz ettiği anlaşılmaktadır.

Sonuç olarak eser Türkiye’de, Bulgar Türkleri ve Tuna Bulgar Devleti hakkında bu zaman kadar yapılmış tek müstakil çalışma özelliğini taşıdığından karşılaştırma yapacak pek eser olmadığı için eser hakkında tam olarak başarılı ya da başarısız değerlendirmesi yapmayı uygun bulmamaktayım. Sadece çok fazla genel hatlarıyla yazılmış bir eser olduğunu söyleyebilirim. Bunda da konu hakkında yapılan araştırmaların bir elin parmaklarını geçmemesi etkili olmalıdır.

Umut Kırca, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Genel Türk Tarihi Anabilim Dalı Doktora Öğrencisi, İstanbul, 20 Nisan 2020.