Birinci Dünya Savaşı’na Kadar Ermeni Meselesi

Birinci Dünya Savaşı’na Kadar Ermeni Meselesi

· Ermeniler Osmanlı ülkesinde rahat bir şekilde yaşıyordu. Osmanlı Devletinde bakanlık ve yargıç*lık yapan Ermeniler dahi vardı. Van, Bitlis, Diyar*bakır, Tokat ve İstanbul yoğun olarak yerleştikleri yerlerdi. Osmanlı ülkesinin her yerine istedikleri gibi yayılmışlardı.
· Fatih zamanında İstanbul’da Ermeni patrikhanesi kurulmuştur. Tanzimat döneminde Fransızlar Katoliklerin; İngilizler Protestanların koruyuculuğunu yaparken; Ruslar da Ortodoksların ve Ermenilerin koruyucu*luğunu yapıyordu.
· Osmanlılar, Ermenilere, devlete bağlılıklarından dolayı millet-i sâdıka diyordu. XIX. yüzyılda birçok ayaklanma olurken; Ermeniler bu ayaklanma*lardan pek etkilenmemiştir. Doğu Anadolu’da karı*şıklıklar çıkararak, bu bölgeden güneye inmeyi planlayan Rusya, Ayestefanos Antlaşması’ndan itibaren Ermeni meselesini gündeme getirmiştir. Doğu Anadolu’da bir Ermeni devleti kurdurarak Rusya’nın güneye inmesini önlemek isteyen İngil*tere ise Berlin Konferansı’nda Ermeni meselesini gündeme getirdi. Böylece Ermeni meselesi İngiltere ile Rusya’nın meselesi olarak ortaya çıktı.
· Rusya ve İngiltere’nin kışkırtmaları sonucunda XIX. yüzyılın sonlarında Ermeniler arasında da milliyetçilik çalışmaları görülmeye başladı. Ermeniler teşkilatlanmak için Hınçak (1887) ve Taşnak-Sütyun (1890) cemiyetlerini kurdular.
· Osmanlı ülkesinde en son isyan eden azınlık olan ve hiç bir bölgede yeterli çoğunluğu olmayan Er*menilerin, Osmanlı ülkesinde isyanlar çıkararak başarıya ulaşmaları mümkün değildi.
· Ermeniler 20. yüzyılın başlarında Osmanlı Ban*kası’nı bastılar,
· 1904’de Sason İsyanı’nı;
· 1914’de Zeytun İsyanı’nı çıkardılar.
· II. Abdülhamit’e suikast düzenlediler.

Birinci Dünya Savaşı’nda Ermeni Meselesi
· Birinci Dünya Savaşı esnasında Ruslar, tarafından kul*lanılan Ermeniler, yıllarca birlikte yaşadıkları Türklere saldırmaktan çekinmediler.
· Osmanlı Dev*leti, Doğu Anadolu’da Türklerle Ermeniler arasında olayların çıkmaması için Ermenileri 14 Mayıs 1915’de çıkardığıSevk ve İskan Kanunu ile Suriye bölge*sine göç ettirdi.
· Brest-Litovsk Antlaşması ile Rusya I. Dünya Sa*vaşı’ndan çekilince; İngilizler Batum petrol bölge*sinde etkili olabilmek ve Osmanlı ile Rusya ara*sında tampon bölge oluşturmak için Gümrü civa*rında Ermenilere devlet kurdurdu (28 Mayıs 1918).
· Paris Konferansı’nda, Doğu Anadolu’da, Ermeni devletinin kurulması kabul edildi. Mondros Müta*rekesi’nin İngilizce metninde Doğu illerine Ermeni vilayetleri denmesi de İngilizlerin Ermenilerle ilgili düşüncesini, daha Paris Konferansı’ndan önce ortaya koyuyordu.
· Doğu Anadolu’da kurulacak olan Ermeni devleti*nin mandaterliği Paris Konferansı esnasında ABD’ye verilmiştir. ABD Ermeni mandaterliğinden Aralık 1919’da oluşturulan Harbord Raporu sonu*cunda vazgeçmiştir. Bu rapor Ermenilerin Doğu Anadolu’da azınlıkta olduğunu, Türklerin mücade*leye hazır olduğunu ve ABD için Doğu Anadolu’ya yönelik olarak alınacak bir mandaterliğin zararlı olacağı belirtiyordu.