Eylemlerin bir hareketi, oluşu, durumu ortaya koyuşu farklı şekillerde olur. Bazen bunlar bir başkasına haber verme şeklinde aktarılır, bazen bir koşula bağlanır, bazen istenen bir durum anlatılır. Buna fiilin kipi denir.


Türkçe'de kipler iki grupta incelenir. Bunlar haber kipleri ve dilek kipleridir.

1. Haber (Bildirme) Kipleri
Çekiminde kesin bir zaman ifadesi olan fiiller haber kipindedir. Haber kiplerinin beş çekimi vardır. Bunları çekimleriyle birlikte gösterelim.

a. Bilinen geçmiş zaman : Eylemin yapılışının kesin olarak bilindiğini gösteren kiptir. Bu kip "-dı, -di, -du, - dü; -tı, -ti,-tu, -tü.." eki ile yapılır.


Türkçe'de üçü tekil, üçü çoğul olmak üzere altı kişi vardır. Bu kişilere göre örnek bir çekim yapalım.


I. Tekil Kişi ® Kal - dı - m
II. Tekil Kişi ® Kal - dı - n
III. Tekil Kişi ® Kal - dı
I. Çoğul Kişi ® Kal - dı - k
II. Çoğul Kişi ® Kal - dı - nız
III. Çoğul Kişi ® Kal - dı- lar

Görüldüğü gibi fiiller altı kişiye göre çekimlenir.

b. Öğrenilen geçmiş zaman : Bildirilen işin yapıldığını, başkasından duyma şeklinde anlatan kiptir. Bu çekimin eki "-mış, - miş, -muş, -müş"tür.


Dal - mış - ım
Dal - mış - sın
Dal - mış
Dal - mış - ız
Dal - mış - sınız
Dal - mış - lar
c. Şimdiki zaman : Eylemin söylendiği anla yapıldığı ânın bir olduğunu gösterir. Bu çekimin eki "-yor"dur.


Alış - (ı)yor - um
Alış - (ı)yor - sun
Alış - (ı)yor
Alış - (ı)yor - uz
Alış - (ı)yor - sunuz
Alış - (ı)yor - lar


Parantez içinde gösterilen yardımcı ses, ünlüyle biten fiillerde görülmez: "uyu - yor"


Fiile şimdiki zaman anlamı veren bir diğer ek de "-makta, -mekte" dir. Mastar ekiyle "-de" hal ekinin kaynaşmasından oluşan bu ek günümüzde tamamen şimdiki zaman anlamı veriyor.


Ver - mekte - y - im
Ver - mekte - sin
Ver - mekte
Ver - mekte - y - iz
Ver - mekte - siniz
Ver - mekte - ler

d. Gelecek zaman : Eylemin, söylendiği andan sonra yapılacağını ifade eden kiptir. Bu çekimin eki "-acak, -ecek"tir.


Bul - acak - ım (bulacağım)
Bul - acak - sın
Bul - acak
Bul - acak - ız (bulacağız)
Bul - acak - sınız
Bul - acak - lar


Not : "k" sesinin "ğ"ye dönüştüğüne dikkat etmelisiniz.

e. Geniş zaman : Fiilin herhangi bir zamanda yapılabildiğini gösteren kiptir. Bu çekimin eki "-r, -ar, -er"dir.


Koş - ar - ım
Koş - ar - sın
Koş - ar
Koş - ar - ız
Koş - ar - sınız
Koş - ar - lar




2. Dilek (İsteme) Kipleri

Bu kiplerde zaman anlamı yoktur. Bu kipler bir isteği, arzuyu vs. bildirir. Örneğin; "gitmeliyim" sözünde bu işin ne zaman yapılacağı değil, gitmenin arzu edildiği anlatılmak isteniyor. Dilek kiplerinin dört çekimi vardır.

a. Gereklilik kipi : Eylemin yapılması gerektiğini anlatan kiptir. Gereklilik kipinin eki "-malı,-meli"dir.


Al - malı - y - ım
Al - malı - sın
Al - malı
Al - malı - y - ız
Al - malı - sınız
Al - malı - lar


Gereklilik kipi bazen cümleye ihtimal anlamı katar.


"Soruları bir saatte çözmeliyiz." cümlesine gereklilik anlamı katan kip,
"Soruları şimdiye kadar çözmüş olmalı." cümlesine ihtimal anlamı katmıştır.

b. Şart kipi (dilek - koşul) : Bazı cümlelerde dilek, bazılarında koşul anlamı katan fiil çekimidir. Eki "-sa, -se"dir.


Sor - sa - m
Sor - sa - n
Sor - sa
Sor - sa - k
Sor- sa - nız
Sor - sa - lar


Şart kipi cümleye bazı anlamlar da katar.
"Şu işler bir bitse de rahatlasak." cümlesinde istek,
"Balkona çıksa beni görecekti." cümlesinde koşul anlamı verir.

c. İstek kipi : Fiillere "-a, -e" eki getirilerek yapılır.


Sev - e - y - im (-eyim)
Sev - e - sin
Sev - e
Sev - e - lim
Sev - e - siniz
Sev - e - ler


Bunlardan en çok birinci tekil ve birinci çoğul şahıslar kullanılır.


"Sizinle sonra görüşelim."
"Ben de sizinle geleyim." cümlelerinde bu kipi görüyoruz.

d. Emir kipi : Eylemin yapılması gerektiğini buyruk şeklinde bildiren çekimdir. Birinci tekil ve birinci çoğul şahsın emir çekimi yoktur.
Emir kipinin çekimi kişi ekleri ile yapılır.


1. tekil kişi ......
2. tekil kişi - Koş
3. tekil kişi - Koş - sun
1. çoğul kişi ........
2. çoğul kişi - Koş - un (koş - unuz)
3. çoğul kişi - Koş - sunlar


Görüldüğü gibi emir kipinin birinci tekil ve birinci çoğul şahıslarında çekimi yoktur.


"Bu soruları hemen çöz."
"Gelin de yaptığınıza bir bakın." cümlelerinde altı çizili fiiller emir kipiyle çekimlenmiştir.