Marifetname | Erzurumlu İbrahim Hakkı

"Eğer son konuşmada, öğrenmede ortağın, din ve dünya işlerinde arkadaşın olması için şefkatli bir dost edinmek istersen onda şu beş meziyeti ara, eğer bunlar varsa dost edin. Bunlar da:

a) Akıllı olmak; Çünkü ahmak dosttan hayır gelmez. Sana faydalı olmak için bir iş yapayım derken, zarar verir.

b) Güzel huylu olmak; Kötü huylu kimseler vefasız olurlar, öfkesini, şehvetini yenemeyen kimse kötü huyludur. Öyle bir kimseyi dost edin ki, sen ona hizmet ettiğin zaman o seni korusun. Sen onunla konuşup görüştüğün zaman o sana tatlı söylesin. Senden bir iyilik görünce onun değerini bilsin ve bir hata görünce onu örtsün.

c) Salah; Yani, hata ve kusurlarını bilip düzeltmek. Büyük günah işleyen ve işlemekte ısrar eden fasıklarla dost olma. Allah’tan korkan kimse, kötülük işlemekte ısrar etmez ve kötülük işlemez. Halbuki Hak Teala’dan korkmayan kimsenin şerrinden emin olunmaz. Çünkü böyle kimseler her an değişmektedir.

d) Kanaat; Yani, verilene razı olmak. Dünyaya dört eliyle sarılan haris kimselere yakın olma. Çünkü onların dostlukları menfaate bağlıdır ve geçicidir. Haris ile sohbet, öldürücü bir zehirdir. Çünkü tabiatı, huyu bukalemun gibi değişkendir. Belki türlü huylara bürünmekte ustadır. Fakat şu bir gerçektir ki haris kimselerle sohbet eden, kalkıp oturan da onun gibi haris olur. Temiz insanlarla kalkıp oturan kimse rahatı bulur, endişesi olmaz.

e) Doğruluk; Yalancıyla dost olma. Çünkü o baştan aşağı uğursuzdur. Sana uzağı yakın, yakını uzak gösterir. Yalanlarıyla seni kandırır, doğruluktan saptırır.
Eğer bu beş meziyete sahip bir kimse bulamazsan o zaman, şu iki esasa göre davranman gerekir:

1 - Ya insanlarla meziyetleri kadar konuşur, kalkıp oturursun.
2 - Veya insanlardan ilgini keser, bir köşeye çekilir, selameti bulursun.

Çünkü kardeşler üç türlü olur:
* Biri âhiret kardeşidir. Onda yalnız dinle ilgili olanları ararsın.
* İkincisi dünya kardeşidir. Bunda da yalnız güzel huy ararsın.
* Üçüncüsü de alışma kardeşidir ki, bunun şerrinden kurtulma çarelerini ararsın. Bu öyle bir kimsedir ki, onda ne menfaat bulunur, ne de onunla vakit geçirilebilir.

Ondan kurtuluncaya kadar onunla güzellikle geçinmeye bakılır. Ancak bu gibi kimselerden insan, ibret dersleri alır. Onda görülen kötülüklerden, çirkinliklerden çekinmelidir. Nitekim Peygamber(sav) ‘Eğer insanlar, başkalarında görüp tiksindikleri şeylerden sakınsalar edebi, eri kemali bulur, terbiye ediciye lüzum kalmaz’ buyurmuştur.

Tanışan iki kişi arasındaki dostluk hukuku, ancak devamlı görüşme, konuşma ve anlaşmadan sonra kurulur. Dostluk hukukunun yerine getirilmesinin ince adab ve erkanı vardır"