İslâm Düşüncesinde Amelî-Fıkhî Yorumlar

İslamiyet yalnızca inanç esaslarından oluşan bir din değildir; onun bireysel ve toplumsal işlerle ilgili uygulamaya yönelik ilkeleri, buyrukları ve öğütleri bulunmaktadır. İslam'ın kişinin ve toplumun yaşamıyla ilgili kuralları çevresinde ortaya çıkan yorum farklılıklarına amelî-fıkhî yorumlar adı verilmiştir.

Fıkhî Mezhep nedir?

Fıkhî mezhepler İslam'ın ibadet ve muamelât (günlük işlerle ilgili kurallar) konusunda uygulamaların nasıl olacağına dair ortaya çıkan ekollerdir. Bunlar içinde belli başlı mezhepler şunlardır: Ehli Sünnet mezhebi içinde dört mezhep yaygınlaşmıştır. Bunlar: Hanefîlik, Hanbelîlik, Şafiîlik ve Malikîlik'tir. Şiilik mezhebinde ameli mezhep olarak Caferilik yaygındır.

Fıkhî Mezhepler nasıl ortaya çıktı?

Peygamberimizin vefatından sonra Müslümanlar İslam hakkındaki bilgileri, Peygamberimizin alim sahabilerinden öğrenmeye başladılar. Sahabilerin bir bölümü hâlâ Medine'de yaşamaya devam ediyordu ama onların çoğunluğu diğer şehirlere göçmüştü. Alim sahabilerden herbiri, Peygamberimizden öğrendiği İslam'ı, çevresindekilere öğretiyorlardı. Her bir sahabi, kendisine sorulan sorulara Peygamberimizden öğrendği gibi cevap vermeye çalışıyor, eğer bu konuda Peygamberimizden bir örnek bilmiyorsa, kendi din anlayışına göre cevaplandırıyordu. Her insanın algılayışının ve yorumunun farklı olabileceğini daha önce öğrenmiştik. Bunun yanı sıra değişik şehirlerde yaşayan insanların kendilerine özgü örf ve adetleri vardı. Zaman içinde ayrıntı konularda Müslüman şehirler arasında farklı yorumlar ortaya çıktı.

İslam'ı öğreten sahabilerin etrafında öğrencileri vardı. Bu öğrenciler, öğrendikleri bilgileri yaymaya devam ettiler. Aradan zaman geçti onlar da alim olup öğrenci yetiştirmeye başladılar. Kuşaklar sonra fıkhî mezhepler oluşmuş oldu.

Fıkhî Mezhepler Arasındaki Farklılıklara Örnekler:

Şafii mezhebine göre, birinin eli vb. kanarsa abdesti bozulmaz. Hanefi mezhebine göre bozulur.
Hanbeli mezhebine göre namazda ilk tekbiri getirdikten sonra eller bağlanmaz.
Şafii mezhebine göre namazda rükua giderken ilk tekbirde olduğu gibi eller kaldırılır.
Şafii mezhebinde vitir namazı Hanefilerin kıldığı gibi kılınmaz.
Şafii mezhebinde sabah namazının farzında eller açılarak dua edilir.
Şafii mezhebinde Ettehiyatü duası okunurken, şehadet kısmında sağ elin işaret parmağı yukarı kaldırılır.

Görüldüğü gibi mezhepler arasındaki farklılıklar ayrıntı konulardadır ve çoğunlukla sünnetlerdedir. Peygamberimiz, Müslümanlara kolaylık olması için, ayrıntı konularda, farklı zamanlarda farklı uygulamalarda bulunmuştur.

Anlatım: Dr. Ali Kuzudişli